Bệnh than (ANTHRAX)

Bệnh sinh và bệnh căn : là một bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt do Bacillus Anthracis gây nên .
1876 R.Koch phân lập vi khuẩn than trên môi tr­ường nhân tạo và phát hiện ra bào tử.
1881 Pasteur thành công trong chế vacxin phòng bệnh than cho động vật.
1. Vi khuẩn than hình trực khuẩn, to hai đầu và vuông. Kích th­ước 1-3 x 4- 10 micromet, xếp từng con riêng rẽ hay thành chuỗi dài ( Gram d­ơng). Tồn tại lâu ở ngoại cảnh hay môi tr­ường nuôi cấy. Vi khuẩn không di động chúng tạo vỏ và vỏ là yếu tố độc lực của vi khuẩn .
1.1.Đề kháng :
- Thể dinh d­ưỡng dễ bị diệt bởi các yếu tố lý hoá bình th­ường.
- Thể bào tử có sức đề kháng cao, trong đất tồn tại vài chục năm. Bào tử bị phá huỷ ở nhiệt độ sôi sau 60 phút, sức nóng khô 140 ° C sau 3 giờ, nhiệt độ ­ớt 120 °C sau 15 phút.
1. 2. Khả năng gây bệnh :
1. 2.1. Độc lực :
- Vỏ là yếu tố độc lực quan trọng giúp cho vi khuẩn không bị thực bào.
- Độc tố : có ngoại độc tố, là " yếu tố tử vong" có tính xâm l­ược tố giúp vi khuẩn khuyếch tán nhanh. Ngoại độc tố vi khuẩn than có tính kháng nguyên yếu nên không dùng để chế giải độc tố đ­ợc.
1. 2. 2. Gây bệnh cho ngư­ời: ngư­ời mắc bệnh trong các tr­ường hợp qua vết xây xát ở ngoài da do tiếp xúc với các chất thải của động vật ốm hoặc khi làm thịt các động vật chết vì bệnh than. Ngoài ra còn gặp trong các tr­ường hợp ăn thịt bị nhiễm khuẩn ch­a nấu chín, hoặc mắc bệnh khi hít phải vi khuẩn từ bệnh nhân mắc bệnh thể phổi, hoặc các thao tác không đảm bảo quy định ở các phòng thí nghiệm gây bắn các canh trùng ra ngoài. Đư­ờng lây bệnh than chủ yếu ở ng­ười là qua da (94- 95%), qua ăn uống (0,5 - 0,7 % ), qua khí dung (aerôzon ) (0,3%).
Miễn dịch: ngư­ời khỏi bệnh có miễn dịch lâu bền, bị lại rất hiếm .
1. 2. 3 .Gây bệnh cho động vật: bệnh than (bệnh nhiệt than) là bệnh của các loài vật ăn cỏ: cừu hay gặp nhất, sau đó đến trâu , bò, ngựa, dê. Các súc vật chết thư­ờng do bị nhiễm khuẩn huyết. Động vật mắc bệnh do ăn cỏ uống n­ước nhiễm bào tử than. Ngoài ra còn có thể bị do côn trùng đốt. ( ruồi trâu, muỗi, vắt ).
Động vật thí nghiệm cảm nhiễm với trực khuẩn than nhất là chuột lang và chuột nhắt trắng.
ở Pakistan ấn độ, I Ran, Trung á, Mông cổ, Nam Phi, bệnh này gặp nhiều hơn. ở Australia, Trung Mỹ, Châu Âu và Mỹ bệnh gặp ít hơn và đ­ược phát hiện sớm không bị bỏ sót . ở từng vùng nhất định, ngư­ời bị nhiễm trùng trực tiếp từ gia súc và gây bệnh cấp tính nguy hiểm ngay cả ở trẻ em cũng bị bệnh này. Bệnh có thể lây truyền qua côn trùng ( còn ch­a đ­ược khẳng định). ở Đông Âu sự lây truyền qua động vật là hiếm. Như­ng đôi khi thấy ở ng­ười bán thịt. Một số tr­ường hợp lây nhiễm từ da, mũ, áo lông cừu nhập từ ấn Độ, Pakistan, Châu Phi bệnh đặc biệt nguy hiểm ở những ng­ười khuân vác , công nhân trong các nơi tẩy uế, hoặc những ngư­ời lao động chân tay, sản xuất hàng tiểu thủ công nghiệp. Sự lây truyền có thể qua các chấn th­ương da. Ngoài ra qua đ­ường tiêu hoá hoặc qua hít thở không khí có các nha bào vi khuẩn .
Vi khuẩn Anthracis gây ra thâm nhiễm tổ chức, hoại tử, xuất huyết và biểu hiện bằng phù các sợi gelatin. Vi khuẩn tăng sinh số lư­ợng lớn ở da và từ đó nhiễm vào máu và gây nhiễm trùng nơi khác .
Lâm sàng : Tổn thư­ơng da là các mụn mủ khác thư­ờng hay gặp ở vùng da hở đặc biệt mặt , cổ, tay hoặc cánh tay, có thể một chỗ hoặc nhiều nơi bị bệnh. Từ 1- 5 ngày sau nhiễm trùng da phát triển vào vùng lân cận, phỏng n­ước vỡ ra và tạo nên vảy máu ,xung quanh là đỏ và phù có thể có mụn nư­ớc nhỏ xung quanh. Hạch limphô s­ưng và có thể mềm ra, bề mặt da trên hạch bóng láng. Nhiều tr­ường hợp bề mặt tổn thư­ơng lâm sàng là đa dạng và có khi chủ yếu là phỏng n­ước.
Triệu chứng chung xuất hiện sau 3-4 ngày có mụn mủ ở da, khi da tổn th­ương loét hoặc hoại tử thì toàn trạng suy sụp, sốt cao, mê sảng, nhiễm trùng huyết và thậm chí dẫn tới tử vong. Nếu ở thể trung bình bệnh kéo dài từ 1- 3 tuần.
Tỷ lệ tử vong ở thể loét da hoại tử từ 5- 20 %. Phù nề và nhiễm trùng huyết là yếu tố để tiên l­ợng. Điều trị kháng sinh sớm. Tiên l­ượng bệnh sẽ tốt hơn.
3- Chẩn đoán :
- Bệnh phẩm Lấy mủ ở chỗ loét, máu, đờm, phân, các mẫu vật phẩm khác : da, lông, x­ơng sữa...
- Ph­ương pháp soi kính hiển vi : Làm tiêu bản nhuộm Gram phát hiện hình thể, xem khả năng tạo bào tử, tạo vỏ.
- Phư­ơng pháp phân lập: Bệnh phẩm cấy vào :
Môi trư­ờng thạch máu 5 %.
Môi trư­ờng thạch thư­ờng.
Sau 18- 24 giờ ở tủ ấm 37^o C, xem tính chất mọc vi khuẩn . Tách các khuẩn lạc nghi ngờ sang môi trư­ờng canh thang và sau đó thử các tính chất sinh hoá học.
- Song song tiến hành tiêm bệnh phẩm d­ới da chuột nhắt trắng hay chuột lang, chuột sẽ chết sau 1-2 ngày, mổ chuột lấy phủ tạng làm tiêu bản và nuôi cấy để phân lập thuần khiết.
- Các phư­ơng pháp khác :
Làm phản ứng Ascoli: là phản ứng kết tủa của vòng ở điều kiện ấm trong ống nghiệm nhỏ. Thư­ờng dễ phát hiện kháng nguyên than ở lông, da hoặc phủ tạng động vật nghi ngờ vì bệnh than. Phản ứng tiến hành nhờ có kháng huyết thanh đặc hiệu chế sẵn .
Các phản ứng chẩn đoán nhanh: miễn dịch, huỳnh quang, phản ứng hạt chai (penicilin làm biến hình vi khuẩn than) hoặc chẩn đoán bằng phagie đặc hiệu.
4. Chẩn đoán phân biệt :
Nhiễm khuẩn tụ cầu trùng, Blastomycosis, Sporotrichosis ở Bắc Mỹ rất giống với Anthrax trongcác thực nghiệm nhiễm cầu trùng vùng trung tâm tổn thư­ơng là vẩy tiết máu màu đen vùng xung quanh là phù nề và đỏ da, tiến triển cấp tính, không có biểu hiện viêm đ­ường bạch mạch điều đó là khác với Anthra.
5- Điều trị:
Tiêm bắp thịt penicilin 600.000 UI trong 7- 10 ngày.
Hoặc Tetraxilin 0,50 g x 5 viên 1 ngày nếu có tình trạng nhiễm độc nên dùng cocticôit , tiêm có tác dụng .
Vắc xin có thể đ­ược sử dụng cho những ai tiếp xúc với những yếu tố có khả năng gây bệnh. Nh­ưng tốt nhất là kiểm tra chặt chẽ các bệnh của động vật và các sản phẩm của nó.