Khám chức năng cảm giác

1. Mở đầu.
Mục đích khám cảm giác là:
+ Xác định xem bệnh nhân có rối loạn cảm giác không?
+Rối loạn cảm giác ở đâu?
+ Loại cảm giác nào (nông, sâu hay phức tạp) bị rối loạn?
+ Rối loạn cảm giác kiểu gì (tăng, giảm, loạn cảm hay dị cảm)?
Trong khi khám bệnh nhân luôn nhắm mắt.
2. Phương pháp khám cảm giác.
2.1. Khám cảm giác nông:
2.1.1.  Khám xúc giác:
+  Cách khám: dùng tăm bông, kim đầu tù hoặc mảnh giấy, chổi lông chạm nhẹ vuông góc với mặt da ở các vị trí đối xứng của hai bên cơ thể.  Sau khi kích thích hỏi bệnh nhân có nhận biết được kích thích không, có phân biệt được kích thích nhọn và tù không? khả năng nhận biết kích thích hai bên cơ thể có như nhau không.
+ Kết quả: có thể thấy tăng, giảm hoặc mất nhận biết xúc giác.
2.1.2. Khám cảm giác đau:
+ Cách khám: châm kim nhẹ nhàng hoặc vạch mũi kim trên các vùng da đối xứng giữa hai bên cơ thể. Có thể yêu cầu bệnh nhân đếm từ 1, 2, 3...trong khi thầy thuốc châm kim trên các vùng da khác nhau giữa hai bên cơ thể với cường độ giảm dần.
+ Kết quả: có thể thấy tăng, giảm hoặc mất cảm giác đau ở một vùng da nào đó hoặc thấy loạn cảm đau.
2.1.3. Khám cảm giác nhiệt độ:
+ Cách khám: lần lượt đặt các ống nghiệm đựng nước nóng (40^oC) và lạnh (20^oC) lên các vùng da cần khám.
+ Kết quả: có thể thấy giảm hoặc mất cảm giác nhiệt độ, đặc biệt có thể thấy chứng không phân biệt được nóng lạnh (isothermoagnosia).
2.1.4. Khám cảm giác phân biệt hai điểm khác nhau trên da:
+ Thao tác khám: mở rộng hai đầu compa chuyên dụng và ấn nhẹ lên các vùng da khác nhau sau đó hỏi bệnh nhân thấy mấy điểm nhọn. Tiếp theo thu hẹp dần độ mở của hai đầu compa và tiếp tục khám để tìm khoảng cách nhỏ nhất mà bệnh nhân vẫn phân biệt được hai điểm chạm của hai đầu compa. Đo khoảng cách giữa hai điểm xem là bao nhiêu mm.
+ Đánh giá kết quả: bình thường khả năng phân biệt hai điểm của các phần khác nhau trên cơ thể không như nhau, đầu ngón tay nhậy nhất (3 - 8 mm) sau đó đến gan bàn tay, mu bàn tay, ngực, cẳng tay, chân, lưng và cuối cùng là cánh tay, đùi (75mm).
Trong các trường hợp bệnh lý khoảng cách trên sẽ tăng.
2.1.5. Khám cảm giác nhận thức định khu:
+ Cách khám: như khám cảm giác đau và hỏi bênh nhân đau ở đâu.
+ Kết quả: bình thường bệnh nhân chỉ ra được đúng vị trí kích thích trên cơ thể. Trường hợp bệnh lý bệnh nhân không nhận biết được vị trí châm kim trên cơ thể. Ngoài ra còn có triệu chứng đặc biệt trong phần khám cảm giác này là chứng đối cảm, có nghĩa là kích thích một bên bệnh nhân lại nhận thức là kích thích bên cơ thể đối diện.
2.1.6. Khám cảm giác hình vẽ trên da (cảm giác hai chiều không gian):
+ Dùng kim đầu tù viết các chữ hoặc chữ số trên da bệnh nhân và hỏi bệnh nhân xem đó là chữ gì hoặc số mấy. Bắt đầu viết nhỏ, nếu bệnh nhân không nhận biết được thì viết to hơn.
+ Kết quả: bình thường người ta có thể nhận biết được các chữ hoặc số có độ lớn từ 0,5 - 25 mm (tùy theo vùng da). Trong trường hợp bệnh lý, chiều cao các chữ hoặc các số phải lớn hơn bệnh nhân mới nhận biết được.
2.2. Khám cảm giác sâu:                      � �      
2.2.1. Cảm giác tư thế:
+ Tư thế bệnh nhân: nằm hoặc ngồi thoải mái, nhắm mắt.
+ Thao tác khám:
- Nghiệm pháp xác định tư thế trong không gian: thầy thuốc cầm phần chi thể của bệnh nhân (ngón tay, ngón chân, bàn tay, bàn chân...) nhẹ nhàng. Vận động thụ động các phần chi thể đó về các hướng khác nhau, hỏi bệnh nhân hướng chuyển động của các chi. Tìm góc tối thiểu mà bệnh nhân còn nhận biết được có sự di chuyển chi thể. Có thể khám bằng cách khác: thầy thuốc đặt phần chi thể của bệnh nhân ở một tư thế nhất định và yêu cầu bệnh nhân tự đặt chi thể bên đối diện ở tư thế tương ứng.
- Nghiệm pháp Romberg:
      . Romberg đơn giản: tư thế bệnh nhân đứng, hai bàn chân chụm lại với nhau, hai tay giơ ra trước, các ngón tay xoè rộng. Thì đầu cho bệnh nhân mở mắt, thì hai cho bệnh nhân nhắm mắt.
      . Romberg phức tạp: tư thế bệnh nhân đứng, hai bàn chân đặt nối tiếp nhau trên đường thẳng, hai tay giơ ra trước, các ngón tay xoè. Thì một bệnh nhân mở mắt , thì hai cho bệnh nhân nhắm mắt.
      . Kết quả: bình thường bệnh nhân đứng vững, thăng bằng cả khi nhắm mắt và khi mở mắt. Nghiệm pháp dương tính khi bệnh nhân không đứng được ở tư thế xuất phát, hoặc khi mở mắt bệnh nhân đứng được bình thường nhưng khi nhắm  mắt bệnh nhân sẽ lảo đảo và ngã, hoặc khi có rối loạn tư thế ở một khớp thì chi đó không giữ được tư thế ban đầu mà thay đổi tư thế chậm chạp kiểu múa vờn.
 Lưu ý: khi kiểm tra nghiệm pháp Rombergthầy thuốc cần đứng ngay bên cạnh bệnh nhân đề phòng bệnh nhân mất thăng bằng và ngã, gây tai nạn.
2.2.2. Khám cảm giác áp lực:
Thao tác khám: thầy thuốc bóp mạnh vào các bắp cơ của bệnh nhân so sánh nhận biết cảm giác giữa hai bên cơ thể, và của các bắp cơ khác nhau. Ngoài ra còn có thể kiểm tra cảm giác đau của nhãn cầu, thanh quản và tinh hoàn; cũng có thể bóp hoặc ấn dọc các dây thần kinh, trong khi khám có thể thấy dấu hiệu Tinel (khi ấn hoặc gõ vào  mỏm cụt của dây thần kinh bệnh nhân sẽ thấy đau chói).
2.2.3. Khám cảm giác rung:
+ Dụng cụ: âm thoa nặng có tần số 128 hoặc 256 chu kỳ/gy. Bệnh nhân có thể ở tư thế nằm hoặc ngồi.
+ Cách khám: thầy thuốc gõ nhẹ nhánh âm thoa vào lòng bàn tay để cho âm thoa rung, sau đó đặt gốc âm thoa vào các đầu xương lần lượt từ ngọn chi đến gốc chi. Quan sát đầu hai nhánh âm thoa (có chia vạch) và xem khi vạch số mấy nhìn rõ thì bệnh nhân không còn nhận biết được cảm giác rung nữa.
+ Kết quả: người bình thường khi nhìn rõ con số 8 mới thấy hết cảm giác rung. Giảm cảm giác rung khi bệnh nhân thấy âm thoa không còn rung nữa trong khi chưa nhìn thấy hết được tất cả các chữ số trên đầu âm thoa.
2.2.4.  Khám cảm giác phức tạp (cảm giác nhận thức vật) (sterognosia):
+ Dụng cụ khám: các đồ vật quen thuộc với bệnh nhân nhưng không có âm thanh và mùi đặc trưng (nắm bông, tờ giấy, chìa khoá, cái bút...).
+ Cách khám: bệnh nhân nhắm mắt, thầy thuốc đưa đồ vật lần lượt vào từng tay bệnh nhân và hỏi bệnh nhân đó là vật gì.
Bình thường bệnh nhân có thể xác định được các vật dụng quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày. Trường hợp bệnh lý, bệnh nhân không phân biệt được các vật do thầy thuốc đưa cho.