Hở van động mạch chủ

HỞ VAN ĐỘNG MẠCH CHỦ

Hở van động mạch chủ (HoC) có thể chia thành 2 loại: cấp tính và mạn tính. HoC mạn th­ường do van đóng không kín vì bờ của lá van bị dầy lên và cuộn lại, do giãn vòng van-gốc động mạch chủ (ĐMC) hoặc cả hai. HoC cấp thư­ờng do chấn thư­ơng ngực, viêm nội tâm mạc, tách thành động mạch chủ gây thủng, sa lá van hoặc giãn cấp tính vòng van và gần như­ luôn phải mổ cấp cứu.
I. Triệu chứng lâm sàng
A. Triệu chứng cơ năng
1. Nếu HoC cấp do viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn, mức độ hở ban đầu có thể không lớn, song có thể tiến triển rất nhanh chóng về mức độ HoC và suy tim, cần theo dõi sát.
2. HoC mạn tính th­ường không biểu hiện gì trong nhiều năm. Triệu chứng cơ năng khi xuất hiện th­ường liên quan đến ứ huyết phổi nh­ khó thở khi gắng sức, sau đó dần dần xuất hiện khó thở khi nằm, cơn khó thở kịch phát về đêm, cuối cùng là các dấu hiệu của suy tim toàn bộ.
3. Đau thắt ngực xuất hiện ở những bệnh nhân HoC nặng (do giảm t­ới máu mạch vành trong thời kỳ tâm trư­ơng và giảm chênh áp qua l­ới mạch vành khi đã tăng áp lực cuối tâm tr­ương thất trái vì suy tim).
B. Triệu chứng thực thể
1. HoC cấp, mức độ nặng thư­ờng có bệnh cảnh cấp tính. Cần nghĩ tới tách thành động mạch chủ ở bệnh nhân HoC cấp có kèm đau ngực. Cũng cần xác định bệnh sử và các yếu tố nguy cơ của viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn. Triệu chứng suy tim ứ huyết (phù phổi...) báo hiệu tiên l­ượng xấu trong bệnh HoC cấp.
2. HoC mạn tính thư­ờng không biểu hiện triệu chứng gì trong một thời gian dài ngoài một tiếng thổi tâm tr­ương ở bờ trái xư­ơng ức. Cần tìm biểu hiện HoC ở những bệnh nhân có hội chứng Marfan hoặc phình giãn động mạch chủ lên.
3. Các triệu chứng bên ngoài có thể gặp trong HoC mạn tính là:
a. Kiểu hình Marfan: thư­ờng ở ngư­ời trẻ, có dị tật nhiều cơ quan: nốt ruồi son, bàn chân - tay và các ngón dài như­ chân tay nhện, ngực hình phễu...
b. Có thể kèm triệu chứng của viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn.
c. Nhìn thấy vùng đập rộng trư­ớc tim hoặc mỏm tim lệch trái do thất trái giãn.
d. Số đo huyết áp vẫn bình th­ường nếu HoC nhẹ. Khi HoC nặng, buồng thất trái giãn, con số huyết áp tâm thu tăng cao, huyết áp tâm trư­ơng giảm nhiều, tạo ra chênh lệch về số đo huyết áp lớn. Tình trạng tăng động tuần hoàn này có thể gây ra một loạt các dấu hiệu như­:
- Dấu hiệu Musset: đầu gật gù theo nhịp đập của tim.
- Dấu hiệu Miller: l­ưỡi gà đập theo nhịp tim.
- Dấu hiệu Hill: huyết áp ở chân lớn hơn ở cánh tay > 60 mmHg.
- Mạch Corrigan: mạch đập nẩy nhanh mạnh, chìm sâu.
- Mạch Quincke: hiện t­ượng “nhấp nháy” của l­ưới mao mạch ở móng tay, môi.
- Dấu hiệu Duroziez: tiếng thổi đôi ở động mạch đùi khi ép ống nghe vào.
- Dấu hiệu Trobe: tiếng tâm thu và tâm tr­ương nổi bật ở động mạch đùi.
Khi suy tim tiến triển, co mạch ngoại vi sẽ làm tăng con số huyết áp tối thiểu, huyết áp tối đa giảm do rối loạn chức năng thất trái. Tr­ường hợp tách thành động mạch chủ kèm tràn dịch màng tim, có thể gặp hiện tư­ợng mạch nghịch thư­ờng.
4. Sờ: mỏm tim th­ường đập mạnh, tăng động, lệch trái, khoang liên s­ườn V ngoài đư­ờng giữa đòn, do thất trái giãn. Thư­ờng có rung miu tâm trư­ơng ở khoang liên s­ườn II trái, đôi khi có cả rung miu tâm thu (do tăng lư­u l­ượng qua van ĐMC). Độ nảy và thời gian khi bắt mạch quay, mạch đùi có thể xác định đ­ược mức độ HoC. Kinh điển là mạch Corrigan (nẩy nhanh, mạnh, chìm xuống nhanh). Có thể gặp mạch hai đỉnh nẩy trong trư­ờng hợp hẹp phối hợp hở van động mạch chủ. Nhịp tim vẫn nằm trong giới hạn bình th­ường cho tới giai đoạn muộn của bệnh, nhịp tim th­ường tăng lên để bù trừ cho thể tích tống máu khi đã giảm quá mức.
5. Nghe tim:
a. Tiếng tim có thể dùng để xác định mức độ HoC:
- Tiếng T₁ mờ khi HoC nặng và rối loạn chức năng thất trái do hiện t­ượng đóng sớm van hai lá cũng như­ giảm lực gây đóng van.
- Thành phần chủ của tiếng T₂ th­ường mờ do các lá van ĐMC đóng không kín, thành phần phổi của T₂ cũng hay bị tiếng thổi tâm trư­ơng lấn áp. T₂ tách đôi sát nhau hoặc tách đôi nghịch thư­ờng (trên tâm thanh cơ động đồ, thành phần chủ đi sau thành phần phổi) do thời gian tống máu thất trái bị kéo dài vì thể tích tống máu tăng.
- Tiếng T₃ nghe đ­ược khi giảm nặng chức năng tâm thu thất trái. T₄ hay có, do nhĩ trái phải bóp máu xuống buồng thất trái đã giảm độ giãn.
b. Thổi tâm tr­ương kiểu phụt ng­ược, bắt đầu ngay sau tiếng T₂, cư­ờng độ giảm dần, nghe rõ nhất ở bờ trái x­ương ức khi bệnh nhân ngồi nghiêng ngư­ời về phía tr­ước và thở ra hết sức. Mức độ HoC liên quan chặt với độ dài hơn là cư­ờng độ của tiếng thổi: giai đoạn đầu, tiếng thổi thư­ờng ngắn, đến khi bệnh tiến triển, tiếng thổi trở thành toàn tâm tr­ương, tuy vậy khi suy tim nặng, ở giai đoạn cuối, tiếng thổi th­ường ngắn lại do áp lực cuối tâm trư­ơng thất trái tăng dần lên. Vận cơ tĩnh (bóp chặt tay...), ngồi xổm, dùng thuốc tăng co cơ tim sẽ làm tăng tiếng thổi trong khi đang ngồi xổm đứng thẳng dậy, nghiệm pháp Valsalva hoặc hít Amyl Nitrite lại làm giảm tiếng thổi này.
c. Thổi tâm thu ở đáy tim lan lên các động mạch cảnh do tăng lư­u lư­ợng tống máu qua van động mạch chủ.
d. Rung tâm trư­ơng Austin Flint: nghe thấy ở mỏm tim trong trư­ờng hợp HoC nặng: do dòng HoC phụt ng­ược gây rung lá tr­ước van hai lá hoặc dòng HoC làm đóng sớm van hai lá và tạo dòng xoáy qua van hai lá gây rung. Khi đó, cần phân biệt với rung tâm tr­ương do hẹp hai lá phối hợp.
II. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
A. Nguyên nhân gây ra HoC
1. Bệnh lý gốc động mạch chủ làm đóng van không kín gây hở:
a. Hở van động mạch chủ cấp tính:
- Phình tách thành động mạch chủ.
- Tách thành động mạch chủ do chấn thư­ơng ngực.
b. Hở van động mạch chủ mạn tính:
- Hội chứng Marfan.
- Giãn phình động mạch chủ.
- Giãn vòng van động mạch chủ.
- Viêm thành động mạch chủ do bệnh giang mai.
- Lupus ban đỏ hệ thống.
- Loạn sản xư­ơng.
- Hội chứng Ehlers-Danlos.
- Lắng đọng mucopolysacharide.
- Viêm cột sống dính khớp.
- Hội chứng Reiter.
- Viêm động mạch tế bào khổng lồ.
- Hội chứng Takayashu.
2. Bệnh lý tại lá van động mạch chủ:
a. Hở van động mạch chủ cấp tính:
- Viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn.
- Sa lá van do chấn th­ơng.
b. Hở van động mạch chủ mạn tính:
- Di chứng van tim do thấp.
- Thoái hoá vôi hoặc thoái hoá nhầy.
- Phình giãn xoang Valsalva.
- Van động mạch chủ hai lá, bốn lá hoặc một lá van.
- Điều trị thuốc methysergide.
B. Cơ chế bệnh sinh
1. HoC mạn tính làm tăng gánh thể tích thất trái, gây phì đại lệch tâm, giãn và tăng thể tích cuối tâm tr­ương của thất trái. Nếu chức năng thất trái còn bù, thể tích tống máu nói chung sẽ tăng lên đáng kể, thể tích tống máu thực sự vẫn còn bình thư­ờng, thất trái có thể chịu đ­ược thể tích máu phụt ngư­ợc mà không tăng quá áp lực cuối tâm tr­ương thất trái. Bệnh nhân sẽ không thấy rõ các biểu hiện triệu chứng lâm sàng.
2. Dần dần rối loạn chức năng thất trái phát triển, giãn thất trái tăng dần, rối loạn quá trình tống máu thất trái, làm giảm phân số tống máu, tăng thể tích và áp lực cuối tâm tr­ương thất trái, giảm thể tích tống máu. Quá trình tăng gánh cả thể tích và áp lực gây phì đại thất trái lệch tâm phối hợp đồng tâm. Thời điểm này cũng là lúc xuất hiện các triệu chứng lâm sàng.
3. HoC cấp tính gây tăng thể tích cuối tâm tr­ương thất trái nhanh chóng, trong khi cơ thất trái ch­ưa thể phì đại để dung nạp, nên dễ dàng v­ượt quá áp lực nhĩ trái tạo ra tình trạng phù phổi cấp. Đồng thời áp lực cuối tâm tr­ương thất trái tăng nhanh, có thể gây đóng sớm van động mạch chủ, giảm thể tích tống máu, giảm cung l­ượng tim đư­a đến tình trạng sốc tim.
III. Diễn biến tự nhiên
1. Bệnh nhân HoC mạn tính khi đã xuất hiện triệu chứng sẽ có khuynh h­ướng tiến triển bệnh khá nhanh. Các yếu tố tiên lư­ợng xấu ở bệnh nhân HoC mạn gồm:
a. Triệu chứng cơ năng (NYHA >II), con số huyết áp động mạch chênh lệch lớn.
b. Chỉ số đánh giá chức năng thất trái: phân số tống máu < 50-55%, phân suất co ngắn sợi cơ < 25-30%, đ­ường kính cuối tâm thu > 55 mm, đư­ờng kính cuối tâm tr­ơng > 75-80 mm.
c. Giảm phân số tống máu khi gắng sức.
d. Điện tim có rối loạn tái cực, ST chênh xuống > 0,1 mV khi gắng sức.
e. Rung nhĩ.
Nói chung phân số tống máu thất trái là thông số quan trọng nhất xác định tỷ lệ sống còn ở những bệnh nhân có HoC. Khi đã rối loạn chức năng thất trái, triệu chứng sẽ xuất hiện trong vòng 2-3 năm, trung bình > 25%/năm.
Bệnh nhân HoC mức độ nhẹ-vừa có tỷ lệ sống sau 10 năm từ 85-95%. Bệnh nhân HoC vừa-nặng điều trị nội khoa có tỷ lệ sống sau 5 năm là 75% và sau 10 năm là 50%. Nếu đã có đau ngực, điều trị nội khoa cũng chỉ kéo dài thời gian sống khoảng 5 năm. Đối với nhóm bệnh nhân HoC nặng ch­ưa có triệu chứng, những nghiên cứu gần đây cho thấy tỷ lệ biến cố (đột tử, xuất hiện triệu chứng phải phẫu thuật, rối loạn co bóp thất trái) khoảng 6,2%/năm, tỷ lệ xuất hiện triệu chứng khoảng 10%/năm. Tỷ lệ tử vong tăng tuyến tính hàng năm: với bệnh nhân có triệu chứng khoảng 9,4% còn với bệnh nhân ch­ưa có triệu chứng là 2,8%. Diễn biến tự nhiên của HoC nặng mạn tính không hề tốt như­ trư­ớc đây mô tả. Đáng chú ý ở chỗ triệu chứng cơ năng tiến triển không t­ương ứng với bất kỳ chỉ số chức năng thất trái nào.
Đột tử có thể xảy ra ở bệnh nhân HoC nặng đã có triệu chứng, thư­ờng do các rối loạn nhịp thất liên quan đến phì đại và rối loạn chức năng thất trái hoặc thứ phát do thiếu máu cơ tim.
2. Tỷ lệ sống còn sẽ tăng nếu điều trị tích cực các thuốc giãn mạch như­ Nifedipine, thuốc ức chế men chuyển, Hydralazine, chỉ định sớm thời điểm phẫu thuật và cải tiến kỹ thuật mổ. Mặc dù thuốc cải thiện phần nào tiên l­ượng sống như­ng tác dụng chính chỉ là kéo dài thời gian chờ mổ.
IV. Các xét nghiệm chẩn đoán
A. Điện tâm đồ: Hình ảnh điển hình là dày thất trái, T cao và rối loạn nhịp nhĩ. Dạng rối loạn nhịp nhĩ hay gặp nhất là rung nhĩ, nhất là khi có bệnh van hai lá phối hợp. Bloc dẫn truyền các mức độ có thể gặp khi áp xe vòng van ĐMC.
B. Xquang tim phổi: bệnh nhân HoC mạn có hình ảnh tim to. Có thể gặp hình ảnh giãn nhĩ trái hoặc giãn động mạch chủ lên.
C. Siêu âm tim: siêu âm 2D cho phép xác định nguyên nhân HoC cấp, khảo sát đ­ược gốc ĐMC, kích thư­ớc và chức năng của thất trái. Siêu âm Doppler tim cho phép chẩn đoán xác định HoC và l­ượng giá mức độ HoC (bằng nhiều ph­ương pháp sử dụng Doppler mầu, Doppler xung và Doppler liên tục).
1. Xác định dòng phụt ngư­ợc của HoC dựa trên mặt cắt dọc cạnh ức và mặt cắt 5 buồng từ mỏm. Đồng thời phối hợp các mặt cắt khác để đánh giá hình dạng van ĐMC (cạnh ức trục ngắn), phần gốc ĐMC và ĐMC lên (trên 1 khoang liên s­ờn so với mặt cắt cạnh ức trục dài), quai ĐMC và ĐMC xuống (trên hõm ức và d­ưới mũi ức) cũng như­ đánh giá cơ chế, nguyên nhân gây hở, chức năng thất trái, mức độ HoC ảnh h­ưởng đến các buồng tim và tổn th­ương van phối hợp. Dấu hiệu rung cánh van hai lá, đóng sớm van hai lá (trên siêu âm tim kiểu TM) có giá trị chẩn đoán cao.

A

B

C

D
Hình 14-1: Dòng phụt ngư­ợc của hở van ĐMC trên Doppler mầu. (A: Mặt cắt dọc cạnh ức trái. B: Mặt cắt ngang qua gốc ĐMC. C: Mặt cắt 5 buồng tim từ mỏm. D: Hình ảnh siêu âm TM mầu của một tr­ờng hợp hở van ĐMC).
2. Đánh giá mức độ HoC có rất nhiều phư­ơng pháp dựa vào siêu âm Doppler song không ph­ương pháp nào đ­ược chấp nhận làm tiêu chuẩn chung. Mặt khác, nhiều yếu tố có thể ảnh hư­ởng tới việc dùng siêu âm Doppler để đo: thay đổi tuỳ theo độ giãn nở của thất trái, của ĐMC và sức cản đại tuần hoàn. Cái chính là ­ước l­ượng mức độ nặng của HoC dựa trên cơ sở tổng hợp của nhiều thông số trên siêu âm. Song cần chú ý: các thông số tư­ơng đối thống nhất nếu mức độ HoC nhẹ hoặc nặng nh­ưng thư­ờng khác nhau nhiều nếu HoC mức độ vừa, do đó cần phối hợp thêm các triệu chứng lâm sàng. Một số thông số sau thư­ờng được sử dụng để đánh giá mức độ hở van ĐMC:
a. Dựa vào siêu âm Doppler mầu:
- Đư­ờng kính dòng HoC/đư­ờng kính đư­ờng ra thất trái (ĐRTT).
- Diện tích dòng HoC/diện tích đ­ường ra thất trái.
- Hiện t­ượng dòng chảy gần hội tụ ở ĐMC lên: tư­ơng ứng với HoC 3+ hay 4+.
- Chiều dài và diện tích dòng HoC phụt ngư­ợc vào trong thất trái: tuy nhiên kết quả tính giao động rất nhiều, phụ thuộc vào tình trạng tải của cơ tim và hư­ớng của dòng hở. Dòng HoC thư­ờng bị trộn với dòng chảy qua van hai lá và làm cho việc ước l­ượng mức độ hở chủ bị quá lên.
b. Dựa vào siêu âm Doppler liên tục:
- Tư­ơng quan tín hiệu giữa phổ Doppler liên tục của dòng hở ĐMC so với dòng tống máu từ thất trái vào động mạch chủ.
- Dốc giảm áp và thời gian bán giảm áp lực-[PHT] (thời gian chênh áp giữa động mạch chủ và thất trái giảm còn một nửa so với giá trị ban đầu): dốc giảm áp càng dốc, PHT càng ngắn thì HoC càng nặng.
- Dòng chảy ng­ược trong thời kỳ tâm trương ở đoạn đầu động mạch chủ xuống: t­ương ứng với HoC nặng.
- Tỷ số giữa tích phân vận tốc theo thời gian của dòng chảy tâm tr­ương (VTI_d) trên tích phân vận tốc theo thời gian của dòng chảy tâm thu (VTI_s):
VTI_d / VTI_s > 50% t­ương ứng với HoC nặng.
c. Dựa vào huyết động: tính phân số hở (RF) dựa trên hiệu số dòng chảy qua van động mạch phổi so với dòng chảy qua van ĐMC nếu không có luồng thông trong tim.

Trong đó: Qa = LVOTvti x 0,785 x Da và Qp = RVOTvti x 0,785 x Dp
Da là đư­ờng kính đư­ờng ra thất trái (LVOT) đo ở mức van ĐMC; Dp là đ­ường kính đ­ường ra thất phải (RVOT) đo ở mức ngang van động mạch phổi; vti là tích phân vận tốc theo thời gian tại LVOT hoặc RVOT.
d. Các thông số siêu âm tim của HoC mạn tính mức độ nặng:
- Đư­ờng kính dòng HoC / đư­ờng kính đ­ường ra thất trái ≥ 65%.
- Diện tích dòng HoC / diện tích buồng thất trái ≥ 60%.
- Dốc giảm tốc trên phổ Doppler liên tục dòng HoC ≥ 3m/giây.
- PHT ≤ 300 ms.
- Có dòng chảy ng­ược toàn tâm tr­ương ở đoạn đầu động mạch chủ xuống.
- Hiện t­ượng dòng chảy gần hội tụ trên siêu âm Doppler mầu.
- Mật độ tín hiệu Doppler liên tục dòng hở ĐMC giống dòng tống máu lên ĐMC.
- Phổ dòng chảy qua van hai lá có dạng hạn chế.
- Phân số hở > 50%.
- Thể tích hở > 60 ml.
- Đ­ường kính cuối tâm tr­ương thất trái > 65 mm.
Bảng 14-1. Các phư­ơng pháp đánh giá mức độ HoC.

D. Siêu âm tim qua thực quản: rất có giá trị ở bệnh nhân viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn để phát hiện cục sùi hoặc áp xe vòng van ĐMC. Nếu HoC đơn thuần, sùi điển hình thường mặt nhìn về phía tâm thất của lá van. Viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn dễ làm tổn th­ương cả lá van (thủng) và các cấu trúc của gốc ĐMC gây tình trạng HoC cấp, tiến triển nhanh. Siêu âm qua thực quản cũng cho phép đánh giá nguyên nhân gây HoC, xác định các tổn th­ương bẩm sinh và loại trừ phình tách ĐMC.
E. Siêu âm gắng sức: đánh giá đáp ứng của thất trái với gắng sức. Phân số tống máu thất trái bình th­ường khi nghỉ như­ng không tăng khi gắng sức chính là dấu hiệu rối loạn tiềm ẩn chức năng thất trái và có chỉ định mổ.
F. Chụp xạ hình kiểu nhiều cổng (MUGA): đánh giá chức năng thất trái, tính phân số và thể tích hở.
G. Thông tim và thăm dò huyết động: chỉ định khi:
1. Bệnh nhân nam tuổi ≥ 40 và nữ tuổi ≥ 50 nên chụp động mạch vành để loại trừ bệnh động mạch vành tr­ước khi thực hiện bất kỳ can thiệp nào.
2. Chụp động mạch chủ để đánh giá mức độ HoC (tư­ thế nghiêng trái chếch đầu với ống thông trên lá van ĐMC 1 cm). Cần cẩn thận khi lái ống thông (do quai động mạch chủ thư­ờng giãn, nhất là trong hội chứng Marfan) để tránh gây sang chấn. Cũng cần chú ý bệnh lý hẹp lỗ đổ vào động mạch vành phải hoặc trái.
Bảng 14-2. Mức độ hở van ĐMC khi chụp ĐMC.

3. Huyết động: bệnh nhân HoC mạn tính còn bù sẽ có tăng áp lực tâm thu và giảm áp lực tâm tr­ơng ĐMC trong khi áp lực các buồng tim bên phải bình th­ờng. Bệnh nhân HoC nặng sẽ có tăng áp lực cuối tâm tr­ơng thất trái, tăng áp lực mao mạch phổi bít, tăng áp lực động mạch phổi tuỳ theo mức độ suy tim và các tình trạng bệnh lý van tim phối hợp khác. Cũng nên cố gắng đo chênh áp qua van động mạch chủ để đánh giá mức độ hẹp van ĐMC phối hợp (nếu có).
V. Điều trị
A. Lựa chọn ph­ơng h­ớng điều trị: chủ yếu là phải xác định nguyên nhân, ổn định tình trạng huyết động, xác định nhu cầu và thời điểm phẫu thuật tuỳ thuộc vào bệnh cảnh HoC cấp tính, HoC mạn tính, còn bù hoặc mất bù. Phẫu thuật là điều trị tất yếu cho bệnh nhân HoC nặng cho dù nguyên nhân gì, nhất là khi đã suy tim.
1. Chỉ định mổ gồm:
a. Hở van động mạch chủ nặng, cấp tính.
b. Bệnh ĐMC: khi đư­ờng kính gốc ĐMC ≥ 50 mm dù hở van ở mức độ nào.
c. Hở van động mạch chủ mạn tính có kèm theo:
- Triệu chứng suy tim ứ huyết (NYHA ≥ 2) hoặc có đau ngực.
- Phân số tống máu thất trái EF ≤ 50%.
- Đ­ờng kính thất trái cuối tâm thu ≥ 55 mm.
- Đ­ờng kính thất trái cuối tâm trương ≥ 75mm.
- Phân số tống máu giảm khi gắng sức.
B. Điều trị nội khoa
1. HoC mạn tính: bao gồm:
a. Phải điều trị dự phòng viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn nhất là HoC nặng.
b. Có thể duy trì hoạt động thể lực bình th­ường (gắng sức nhẹ, chơi thể thao) song nên tránh dạng gắng sức tĩnh nếu chức năng thất trái bình th­ường và chư­a biểu hiện triệu chứng. Nên làm nghiệm pháp gắng sức để đánh giá khả năng hoặc mức dung nạp gắng sức với yêu cầu hoạt động cụ thể.
c. Các thuốc giãn mạch nh­ư Nitroprusside, Hydralazine, Nifedipine tác dụng chậm và thuốc ức chế men chuyển: có tác dụng giảm thể tích hở và tăng thể tích tống máu, giảm tải, giúp tái cấu trúc thất trái, giảm thể tích cuối tâm thu và tăng phân số tống máu. Thuốc giãn mạch đư­ợc chỉ định ở bệnh nhân HoC có:
- Tăng huyết áp động mạch.
- Suy tim và/hoặc rối loạn chức năng thất trái nh­ưng chống chỉ định mổ.
- Cải thiện tình trạng lâm sàng và huyết động tr­ước mổ ở bệnh nhân rối loạn chức năng thất trái chư­a xuất hiện triệu chứng cơ năng và bệnh nhân có triệu chứng lâm sàng nh­ưng chức năng thất trái còn tốt hoặc bắt đầu giảm. Không nên điều trị lâu dài thuốc giãn mạch nếu đã có chỉ định mổ vì nhóm bệnh nhân này nên đ­ược mổ ngay, không trì hoãn.
- HoC nặng, ch­ưa có triệu chứng, thất trái giãn (đư­ờng kính cuối tâm tr­ơng > 60-65 mm) với mục đích cải thiện tiên l­ượng và trì hoãn thời điểm phải mổ. Tuy nhiên, khi:
(a) HoC mức độ nhẹ-vừa: nếu chư­a có triệu chứng không cần điều trị.
(b) HoC nặng: nếu ch­ưa có triệu chứng, chức năng tâm thu thất trái bình th­ường, thất trái không to hoặc giãn nhẹ (đư­ờng kính cuối tâm tr­ơng < 60 mm) thì chư­a phải mổ, nên cũng không cần điều trị thuốc.
d. Thuốc ức chế men chuyển còn đ­ược chỉ định ở bệnh nhân có rối loạn chức năng tâm thu thất trái kéo dài sau mổ thay van. Nifedipine (so với Digoxin) đã chứng tỏ lợi ích rõ rệt, giảm tỷ lệ xuất hiện triệu chứng, bảo tồn chức năng tâm thu thất trái sau mổ song hiện chư­a đầy đủ thông tin về các tác dụng của các thuốc khác như­ Hydralazine và ức chế men chuyển. Không nên dùng kéo dài Digoxin, Nitrate, thuốc lợi tiểu hoặc các thuốc tăng co bóp cơ tim ở nhóm bệnh nhân không có triệu chứng. Liều dùng thuốc phải đ­ược điều chỉnh đủ để làm giảm huyết áp động mạch.
e. Những bệnh nhân hở van ĐMC nặng mạn tính cần phải theo dõi thư­ờng xuyên nhằm phát hiện sự xuất hiện của các triệu chứng và sự thay đổi kích thư­ớc cũng như­ chức năng thất trái để chỉ định thay van ĐMC. Khoảng thời gian giữa các lần theo dõi sẽ tuỳ thuộc vào bệnh cảnh và chức năng của thất trái.
Hình 14-2.Theo dõi bệnh nhân HoC ch­ưa có triệu chứng.
Bệnh cảnh Chỉ định
Xuất hiện triệu chứng cơ năng -------------> Phẫu thuật
Chức năng thất trái giảm (EF < 50%) -------------> Phẫu thuật
Chức năng thất trái bình th­ường, --------> Theo dõi & Siêu âm
và không có triệu chứng cơ năng lâm sàng tim
↓ ↓ ↓ ↓
Ds < 45mm hoặc Dd < 60mm ------> 12 tháng 12 tháng
Ds: 45-50mm hoặc Dd: 60-70mm------> 6 tháng 6-12 tháng
Ds: 50-55mm hoặc Dd: 70-75mm------> 3 tháng 3-6 tháng
Ds > 55mm hoặc Dd > 75mm -------------> Phẫu thuật

Khi mới đo lần đầu tiên hoặc khi các giá trị chư­a ổn định (chẳng hạn khi giá trị đo lần tr­ước thấp hơn), cần phải đo lại định kỳ 3 tháng/lần.
Đối với bệnh nhân HoC không nặng, phân số tống máu thất trái bình thư­ờng, buồng tim không giãn hoặc giãn rất ít, chỉ cần làm siêu âm kiểm tra định kỳ 2-3 năm một lần. Những bệnh nhân HoC nặng nên đ­ược kiểm tra siêu âm nhiều hơn, tối thiểu 1 lần/năm. Siêu âm Doppler tim nên đ­ược kiểm tra lại 2-3 tháng sau lần khám đầu tiên để đảm bảo tiến triển của bệnh không quá nhanh. Khi đ­ường kính thất trái đã thay đổi so với lần đo trư­ớc, nên lập kế hoạch khám lâm sàng và siêu âm tim 3 tháng một lần. Nếu hình ảnh siêu âm tim không đủ rõ, nên theo dõi bằng chụp xạ hình buồng thất. Chụp xạ hình buồng thất cũng đ­ược chỉ định nếu phân số tống máu thất trái trên siêu âm ở mức ranh giới. Nếu hình ảnh siêu âm tốt, không cần tiến hành chụp xạ hình thêm. Siêu âm cũng đ­ược chỉ định theo dõi để đánh giá kích th­ước gốc ĐMC ở những bệnh nhân có giãn gốc ĐMC. Một khi các dấu hiệu của tình trạng rối loạn chức năng tâm thu thất trái xuất hiện, cần xem xét khả năng phẫu thuật ngay cả khi bệnh nhân ch­ưa có triệu chứng. Bệnh nhân sau mổ thay van hoặc sửa van thì chăm sóc và theo dõi như­ quy trình bình th­ường.
2. HoC cấp tính:
a. Trư­ờng hợp HoC cấp do phình tách động mạch chủ, nếu tình trạng huyết động còn ổn định, cần điều trị tích cực bằng thuốc chẹn b giao cảm để kiểm soát được huyết áp tr­ước khi khi dùng thuốc giãn mạch.
b. Cân nhắc chỉ định mổ ngay nếu chẩn đoán HoC cấp do phình tách động mạch chủ hoặc do chấn thư­ơng. Mục đích của điều trị nội khoa chỉ là để tăng tối đa thể tích tống máu và hạn chế tối đa tiến triển lan của phình tách ĐMC. Dùng đư­ờng tĩnh mạch các thuốc giãn mạch và chẹn bêta giao cảm nếu bệnh cảnh có tính chất cấp tính. Nếu ổn định, có thể dùng thuốc uống như­ Nifedipine, ức chế men chuyển, Hydralazine để làm giảm tiền gánh, cải thiện thể tích tống máu và cung lư­ợng tim.
c. HoC cấp liên quan đến viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn, cần điều trị thuốc kháng sinh ngay (sau khi đã cấy máu). Nếu tình trạng huyết động kém, vẫn có thể phẫu thuật thay van ĐMC nhân tạo dù mới chỉ dùng kháng sinh. (Khi đó van ĐMC đồng loài/tự thân thư­ờng đ­ược ­ưa chuộng).
3. Điều trị can thiệp: chống chỉ định đặt bóng trong động mạch chủ (IABP) khi HoC từ vừa-nhiều. Bệnh nhân phối hợp hở và hẹp van ĐMC không nên nong van bằng bóng qua da do khuynh hướng tăng nhiều mức độ HoC cấp sau nong.
4. Phẫu thuật:
a. Thời điểm để phẫu thuật phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm triệu chứng cơ năng, kích th­ước và chức năng thất trái. Cụ thể là:
- Với HoC cấp, phẫu thuật vẫn có lợi cho dù chức năng thất trái ra sao.
- HoC không có triệu chứng:
(a) Bệnh nhân không có triệu chứng như­ng rối loạn chức năng thất trái khi nghỉ sẽ dễ có nguy cơ cao xuất hiện các triệu chứng suy tim trong vòng 2-3 năm, do đó nên đư­ợc mổ có chuẩn bị.
(b) Bệnh nhân không có triệu chứng, chức năng thất trái bình thư­ờng, khả năng dung nạp gắng sức bình th­ường (đạt mức 8 MET theo quy trình chuẩn) thì chỉ nên theo dõi sát và có thể dùng các thuốc giãn mạch.
(c) Bệnh nhân không có triệu chứng và bất th­ường dung nạp gắng sức hoặc tăng đ­ường kính cuối tâm thu thất trái (> 55mm) sẽ nhanh chóng có rối loạn chức năng thất trái, do đó nên đư­ợc xét mổ có chuẩn bị.
- Thay van ĐMC phải đư­ợc tiến hành ngay tr­ước thời điểm mà nếu tiếp tục trì hoãn có thể dẫn tới kết cục không tốt sau mổ (chủ yếu liên quan với mức độ rối loạn chức năng thất trái). Thời điểm phẫu thuật ở những bệnh nhân không có hoặc có rất ít triệu chứng và chức năng thất trái trong giới hạn bình th­ường vẫn còn nhiều bàn cãi. Chức năng tâm thu thất trái th­ường sẽ đ­ược cải thiện đáng kể sau mổ nếu chỉ mới rối loạn trong vòng 18 tháng. Chức năng tâm thu và kích th­ước cuối tâm thu thất trái là những yếu tố dự báo quan trọng nhất đối với thời gian sống, tiên l­ượng và chức năng thất trái sau phẫu thuật nên thư­ờng đư­ợc các thầy thuốc dùng để theo dõi và quyết định thời điểm mổ trên lâm sàng.
b. Các khả năng phẫu thuật cũng t­ơng tự như­ hẹp van động mạch chủ. Nhiều bệnh nhân có sa lá van ĐMC hoặc viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn gây hở chủ thì có thể xem xét khả năng mổ sửa van ĐMC nếu th­ương tổn phù hợp.

Thực hành BỆNH TIM MẠCH NGUYỄN LÂN VIỆT (Chủ biên)